hhBest – Sinds 1996

Sante Brun

et boek heet simpelweg ‘La Storia’, inderdaad te vertalen met ‘De geschiedenis’. Later – het boek telt bijna 700 dichtbedrukte pagina’s — ga je je realiseren dat de schrijfster, Elsa Morante, met die titel bedoelde: zo heeft iedereen zijn geschiedenis. Het boek, dat in 1974 uitkwam, kreeg wel de titel van ‘de Ilias van onze dagen’, ‘de odyssee van Italië door de Tweede Wereldoorlog’ en de moeizame geschiedenis van de eerste jaren na de oorlog, beleefd door de nederige microkosmos van een Romeinse familie, bestaande uit een onzekere vrouw, haar zoon die niet wil deugen, een vroegwijs maar ook naïef jongetje, en twee honden, waarvan er een sprookjes kan vertellen.

Daarmee is ook gerechtvaardigd dat het boek verhaalt van de opmars van de geallieerde troepen door Italië en de weerstand daartegen van de Wehrmacht en de SS, van de hongersnood en de uit hun huizen gebombardeerde mensen en van de wegvoering op het nippertje, van de mensen uit de Romeinse jodenbuurt – met daartussen de dagelijkse pogingen om van een kleine uitkering te leven, in een leegstaande fabriek met enkele tientallen anderen, hoe je je moet kleden en schoeien in die tijden van oorlog. Intussen worden grote jongens partizanen, de een communist, de ander anarchist.

De onzekere vrouw, Ida Ramundo, vedova Mancuso, onderwijzeres, komt oorspronkelijk uit Calabrië, is van joodse afkomst; ze heeft een zoon Nino, een en al bravoure, partizaan, vindt hij zelf, maar vermoedelijk verstrikt in een maffioos net. Hij is lange tijd van huis, als hij thuis komt treft hij een broertje aan, die zichzelf Useppe noemt omdat hij slecht kan praten. Zijn moeder, die het kind kreeg na verkrachting in 1941 door een Duitse soldaat, zegt dat ze hem ‘gevonden’ heeft en Nino neemt daar genoegen mee, maar ziet er ook een kans in een om hond te kopen, waar Ida altijd tegen was geweest.

Nadat het huis is gebombardeerd is het hondje dood, Nino weg en Ida en Useppe moeten een goed heenkomen zoeken in die grote barak in een buitenwijk. Waar zich weer grote en kleine gebeurtenissen afspelen.

Als de barak ontruimd wordt weet Ida een kamertje bemachtigen in haar oude buurt en kan ze het vak van onderwijzeres weer opnemen; dan duikt Nino weer op, met een andere hond, een grote witte herdershond genaamd Bella, die hij Ida en Useppe laat, tot grote vreugde van de laatste.

We zien gedetailleerde scenes van  de partizanenstrijd, de Italiaanse soldaten die na de slag bij Stalingrad door de sneeuw terugstrompelen en eenmaal in Duitsland te werk worden gesteld in de oorlogsindustrie; afgewisseld met lange discussies over de aard van het ware anarchisme, de fascisten die proberen de macht te grijpen, het referendum rond het koningshuis, het leven van daklozen in Rome tijdens en na de oorlog. Hoewel er ruimte is voor een zachtaardig soort humor en zelfs voor wat surrealisme – de hond die sprookjes vertelt aan Useppe, hangt er toch een trieste sfeer van uitzichtloosheid over het boek, Ida die geteisterd wordt door schuldgevoelens over van alles: dat ze zich niet solidair heeft laten meevoeren inde trein naar Auschwitz, dat ze zich niet verzet heeft tegen de verkrachter, dat ze in toenemende mate niet meer in staat lijkt haar beroep uit te oefenen.

Pas tegen het einde besef je wat gaat komen.

De hoofdstukken (per jaar ingedeeld) van het boek worden ingeleid door een overzicht van wat zich inmiddels in de rest van de wereld afspeelt en daar dringt zich een vergelijking op, namelijk met de recente vijfdelige romanserie van Antonio Scurati over Mussolini en het fascisme. De schrijfster treedt regelmatig persoonlijk op in het werk, waarmee ze benadrukt dat ze de geschiedenis schrijft van personen die echt hebben bestaan; maar het is toch uitdrukkelijk een historische roman: een groot deel van het werk moet toch ontsproten zijn aan de levendige fantasie van de schrijfster.

Het boek bleek Morantes laatste grote werk, apotheose van een groot oeuvre. De laatste jaren van haar leven was ze ziek en bedlegerig. Ze overleed in 1985 aan een hartinfarct.

(Het boek is in vertaling beschikbaar.)

Een reactie op “De Ilias van Elsa Morante”