hhBest – Sinds 1996

Sante Brun

auhaus is tegenwoordig een winkelketen in Duitsland (en ook een beetje in Nederland) die een combinatie biedt van onder andere tuincentrum, meubelzaak en bouwmarkt. Deze organisatie heeft alleen in naam iets te maken met hét Bauhaus, namelijk de richting in de Duitse kunst die parallel (of net een beetje achter) liep op De Stijl. Bauhaus was een schepping van Walter Gropius, een architect die de leiding kreeg van een in Weimar bestaande, conservatieve kunstacademie, die nog geheel verwijlde bij de Duitse grootsheid (en protserigheid) van de negentiende eeuw, en Gropius wilde daar een einde aan maken.

De Wassilistoel van Marcel Breuer kreeg die naam pas van een Italiaans bedrijf dat de rechten overkocht en waar men het interessant achtte dat de eerste abstracte schilder, Wassili Kandinsy, de stoel mooi had gevonden.

Walter Gropius trok met zijn ideeën een groep getalenteerde studenten aan – maar hij werd door die studenten min of meer onder de voet gelopen: zij wilden groots en meeslepend leven (en studeren) en ze waren politiek geëngageerd – en dat was tegen het zere been van het politieke establishment in de staat, dat vooral Duits was, en nationalistisch, antisemitisch, vrouwonvriendelijk en anticommunistisch. Gropius besefte dat als hij zijn nieuwe ideeën ongestoord wilde impliceren, hij zich geheel afzijdig moest houden van de politiek en ook qua stijl-ideeën desnoods wat water bij de wijn zou moeten doen.

Dat is in het kort de achtergrond van een Duitse tv-serie in zes afleveringen getiteld Bauhaus – Die Neue Zeit.

De serie concentreert zich nogal op één aspect van de geschiedenis, de gecompliceerde verhouding van Gropius (gespeeld door August Diehl) met een van zijn studentes, Dörte Helm. Terwijl de vrouwelijke studenten zich erbij neerleggen dat zij slechts in de weverij hun opleiding kunnen krijgen (en de moestuin en de keuken als hun terrein moeten beschouwen) verzet Dörte zich daartegen. Ze is zelf afkomstig uit een oerconservatief milieu in Rostock, waar ze zich los van wil maken. Ze is vasthoudend, komt na elke verpletterende tegenslag weer overeind.

Gropius’ plannen komen, ondanks zijn vasthouden aan een a-politiek beleid, niet erg tot hun recht, door de politieke omstandigheden in Duitsland vanaf 1919. Er is bijvoorbeeld de Kapppusch, de (mislukte) staatsgreep van een hoge militair, Kapp, waartegen de studenten zich met stokken en stenen teweer stellen, en de kuiperij van het bestuur van de school, met aan het hoofd baronesse Von Freytag-Loringhoven. Ook intern ondervindt Gropius weerstand, met name van Johannes Itten (gespeeld door de Zwitserse acteur Sven Schelker,  in wie je direct de genadeloze SS-er ziet die Itten later zal worden) die de studenten wil bekeren tot een of andere Himalaya-sekte.

Het verhaal van de serie is de relatie tussen Walter Gropius en Dörte Helm, zoals door Gropius in 1963 verteld aan Stine Branderup van het Amerikaanse blad Vanity Fair, toen Gropius net een van zijn bekendste werken klaar had, het gebouw van Pan American Airways op Times Square in New York (hij was lid van de groep architecten die het gebouw tekende.) Branderup is vooral gebrand op een sensatieverhaal, maar Gropius gaat daar alleen in mee als Branderup de afloop van de geschiedenis weglaat uit haar artikel.

Theo van Doesburg

Bauhaus is dus vooral het verhaal van een ongelukkige liefde tussen twee mensen, maar je krijgt wel een en ander te zien over het enthousiasme waarmee de studenten aan de slag gingen met de nieuwe ideeën. Theo van Doesburg treedt ook op in de serie, gespeeld door een acteur met een duidelijk Nederlands accent. Bekende figuren uit de Bauhaustijd zijn of worden minstens genoemd, zoals Marcel Breuer, Laszlo Moholy-Nagy, Mies von der Rohe, Gerrit Rietveld (we zien alleen zijn stoel) Carl Schlemmer en natuurlijk Alma Mahler, de weduwe van de componist Gustav Mahler, met wie Gropius van 1913 tot 1920 getrouwd was, die tegelijk een verhouding had met de schrijver Franz Werfel en eerder al luidruchtig het bed deelde met Oskar Kokoschka.

De liefde tussen Gropius en Helm wordt heel indringend in beeld gebracht, vooral door het subtiele spel van Anna Maria Mühe, die Helm speelt. Dat geldt ook voor de problematische manier waarop het allemaal mislukte. Dat had ook te maken met de positie van de vrouw in de Duitse (en niet alleen in die) samenleving van die tijd.

De makers van de serie zijn er ook in geslaagd de inktzwarte schaduw van het opkomend fascisme in Duitsland over het verhaal te laten vallen. Antisemitisme en anti-communisme tierden al lang welig in Duitsland voor Hitler in 1933 aan de macht kwam – de aanleiding voor zowel Gropius als Breuer om in 1934 naar het buitenland te emigreren.

Geromantiseerd

Zowel Breuer als Helm waren deels van joodse afkomst. Dörte Helm stierf in 1941 aan een infectieziekte. Ze was toen, als half-Joodse, al jaren uitgesloten van haar feitelijke werk. Overigens moet nog vermeld worden dat Bauhaus (regisseur Lars Kraume) gezien moet worden als een geromantiseerde documentaire, er is veel toegevoegd en weggelaten van de werkelijke geschiedenis. Maar de vormgeving is nagenoeg perfect, met name ook door de door ons wat koddig gevonden kleding van die tijd. Er wordt ook vaak soep gegeten, en stevig gerookt.

En dan heb ik nog een persoonlijke noot. Walter Gropius woont in 1963 in een door hemzelf ontworpen huis in de buurt van New York. Dat huis is geheel in Bauhaus-stijl ingericht, waarin vooral de chroomstalen buismeubels van Marcel Breuer opvallen – ik noem de Wassilistoel. Terloops merkt Gropius tijdens het interview tegen Branderup op dat ‘Marcels stoelen wel mooi zijn, maar niet erg goed zitten.’ Dat ben ik met Gropius eens. Ik heb er twee gehad en toen ik er zowat mijn rug mee had gebroken heb ik ze op Marktplaats gezet.

Maar prachtig blijven ze.

Bij Bauhaus in Venlo en Aken hebben ze trouwens nog nooit van Gropius of Breuer gehoord.

En uiteraard al helemaal niet van Dörte Helm. We weten wel waarom.