hhBest – Sinds 1996

Thomas Mann in 1929. Foto Wikipedia/Nobel Foundation

et is wel een halve eeuw geleden dat ik Thomas Manns Buddenbrooks, de familiekroniek waarop de hem verleende Nobelprijs hoofdzakelijk is gebaseerd, las. Dezer dagen trof ik in mijn kast, ongelezen en als nieuw, een vertaling aan van zijn Bekentnisse des Hochstaplers Felix Krull (Ontboezemingen van de oplichter Felix Krull). Een Unvollendete, waaraan Mann (1875-1955) nochtans, met tussenpozen, gedurende vijftig jaar heeft gewerkt. Ook een meesterstuk.

In alle nederigheid durfde ik mij tevoren af te vragen: is Thomas Mann nog genietbaar? Zijn wijdlopigheid, zijn filosofieën met welhaast ontelbare zijpaden, zijn archaïsch woordgebruik in zinnen van soms wel 143 woorden… Het antwoord is: Nou, en of! Al zijn enige taalvaardigheid en leesroutine wel op z’n plaats, wat bij de met beelden verwende mens, ondermaats gevormd door het onderwijs van na 1970, die zich aan iets irriteert, helaas niet vanzelfsprekend is.

‘’Krull’ is nochtans een schelmenroman, een onthutsend verhaal dat je regelmatig uitdaagt tot doorbijten, maar je uiteindelijk beloont, al was het alleen al met de beeldende beschrijvingen van de belle epoque (het speelt zich af rond 1895) en het ancien regime, zoals dat stand hield tot de Eerste Wereldoorlog. Een tijd, waarin de ‘groten der aarde’ ernstig meenden dat de stands- en bezitsverschillen door God gewild waren en het opkomend socialisme een vondst van de duivel. De benadering is uitgesproken ironisch en satirisch. Het titelpersonage, stammend uit een ‘deftig’ burgelijk milieu van een wijnhandelaar in het Rijnland, doorziet dit alles en vindt er een stimulans in, zijn leven in te richten naar het hem goeddunkt.

Dief

Na een indringende beschrijving van zijn jeugdjaren, zien we deze beau garçon opklimmen van liftboy in een luxueus Parijs’ hotel tot kelner, wiens voorkomen èn presentatie de aandacht trekt van de in weelde badende, niettemin afleiding zoekende gasten en die dan ook elke kans grijpt, die hem materieel dichter bij het niveau van zijn clientèle brengt. Hij is een dief, dat weten we al sinds hij regelmatig een delicatessenzaak in zijn geboortestadje ‘proletarisch bewinkelde’ en bij een douanecontrole in Straatsburg achteloos het juwelenkistje van een reisgenote in zijn tas schoof. Maar het wordt hem ook in de schoot geworpen als een Luxemburgse markies hem, met de financiële middelen en al, bombardeert tot zijn alter ego. Felix Krull begint in die gedaante een wereldreis, een grand tour waarmee de adellijke ouders hun zoon proberen af te brengen van een mésalliance. Het bedrog is minutieus en uiterst geraffineerd voorbereid en we maken het dan ook niet mee dat de pseudomarkies door de mand valt.

Geridderd

Regelmatig verwijst Krull in zijn memoires – want dat is de vorm waarin Thomas Mann zijn roman heeft gegoten – naar een verblijf in het ‘tuchthuis’, maar we zullen – immers onvoltooid – nimmer vernemen, welke streek hem daar heeft gebracht. Het hoogtepunt van zijn glorie bereikt hij tijdens een langgerekt verblijf in Lissabon, waar hij populariteit incasseert van de ‘hoogste kringen’ zelfs door de koning in audiëntie wordt ontvangen en ‘geridderd’. Intussen vormen Manns gedetailleerde beschrijvingen van stad en omgeving de ideale reisgids. Uiterst curieus is ook de relatie, zoals die zich ontwikkelt tussen Felix en een recalcitrante professorsdochter met overduidelijk feministische neigingen, maar die, hoewel niet geheel onvoorspelbaar, verrassend op een zijspoor eindigt.

Boeken als deze worden niet meer geschreven en daarmee is een geweldige kunst werelderfgoed geworden.

Een reactie op “Is Thomas Mann nog genietbaar? En of!”