hhBest – Sinds 1996

Het onmetelijke maar vergeten lijden van Normandië in 1944

Normandische vluchtelingen, uitgeput en in shock door de eindeloze gevechten. Foto uit D-Day. The Battle for Normandy van Antony Beevor

Natuurlijk waren de spots op 6 juni, 70 jaar na dato, weer gericht op de stranden van Normandië, waar, hoe wrang gezien de ‘nooit weer-intenties’ van 1944-‘45, de wereldleiders elkaar beloerden in plaats van elkaar in de armen te vallen. Maar die ongekend omvangrijke armada van oorlogsschepen en vliegtuigen en de duizenden geallieerde soldaten die meter voor meter de kust veroverden en de rotsen beklommen, waren nog maar het begin.

Daarna begon het onmetelijke lijden van het Franse achterland, de verwoesting van  steden en dorpen en het boeren land. waarbij 70.000 bewoners het leven lieten. Normandië heeft zich geofferd voor de vrijheid van Frankrijk en West-Europa. Bijna drie maanden duurde dit inferno. Wat van begin af aan werd gevreesd, werd bewaarheid: het is zo goed als vergeten. D-Day is eigenlijk een beperkt begrip, want oorspronkelijk de  aanduiding van een operatie waarvan de datum nog niet vaststaat. Eigenlijk heette de invasie Overlord.

Kort na de bevrijding van Parijs op 24 augustus, bezocht de leider van de Vrije Fransen, Charles de Gaulle, de stad Caen, die door de bombardementen en beschietingen haar monumentale Normandische karakter volledig had verloren en beloofde hulp. Dat is het laatste, wat de Britse militair-historicus Antony Beevor in zijn boek D-Day. The Battle for Normandy over het lot van de streek vermeldt. Caen komt er in de herdenkingen niet of nauwelijks aan te pas, in tegenstelling tot Bayeux dat de eer mocht opeisen als eerste stad te zijn bevrijd.

Ik kan dit verhaal schrijven, dankzij Beevor’s bestseller (13 drukken in de uitstekende Nederlandse vertaling van uitgeverij AMBO) die ik tweemaal heb gelezen, om tot de conclusie te komen dat hij de wereld-geschiedschrijving met zijn minutieuze reconstructie een onschatbare dienst heeft bewezen.

Beevor schreef niet alleen een lijvig wetenschappelijk betoog, maar ontleende aan de dagboeken en aantekeningen van de ‘acteurs’ in de tragedie zoveel, vaak aangrijpende menselijke details dat de herbeleving compleet is.

Cornelius Ryan komt de eer toe, dat hij als eerste de belangrijkste operaties van WO2 in West-Europa te boek heeft gesteld (onder meer De Langste Dag en Een brug te ver), maar diens werk heeft bij lange na niet de diepgang van dat van Beevor.

Beevor, die zich eerder ook uitvoerig met het oostfront heeft bezig gehouden, had overigens het voordeel van ‘de afstand in jaren’. Met dezelfde nauwkeurigheid raadpleegde hij de Duitse archieven en daardoor krijgen we als geëtst voorgeschoteld, hoe de Wehrmacht en met name de fanatieke, geïndoctrineerde Waffen SS er in slaagde, de opmars van de geallieerden wekenlang tegen te houden, tot aan het bittere eind, met slechts restanten van divisies zonder luchtsteun. Dit op de aanwijzingen van de kaarten-strateeg Adolf Hitler, de aanstichter van de wereldbrand, die – ontdaan van elke werkelijkheidszin – steeds maar weer beval geen duimbreed te wijken en de vijand ‘terug Het Kanaal in te jagen’.

Bomaanslag

De Duitse generaals, onder wie woestijnvos Rommel, Von Rundstedt (de latere leider van het Ardennenoffensief) en Von Kluge, pleitten bij de Führer onmiddellijke beëindiging van dit zinloze krijgsbedrijf en waren minstens op de hoogte van de (mislukte) bomaanslag op Hitler door Von Stauffenberg in de Oost-Pruisische Wolffschanze.

De doorgesijpelde geruchten hadden tijdelijk een demoraliserend effect op het westelijk front. Von Kluge, die in de eindfase door Hitler als zondebok van de mislukking werd aangewezen en vervangen, nam tenslotte een dodelijke gifpil in. Demoraliserend werkte meer het wegblijven van de door het opperbevel telkens weer beloofde versterkingen en het falen van Goerings Luftwaffe, maar uiteindelijk kan worden vastgesteld dat het Duitse leger, of wat daar van over was, een bovenmenselijke prestatie heeft geleverd, die de geallieerden en de plaatselijke bevolking duur is komen te staan.

Beevor over de situatie op D-day, onomwonden: ‘Het snelle Duitse herstelvermogen was indrukwekkend.’ De eerste landingen op Omaha Beach werden mede daardoor een regelrechte ramp.

Maiskolven

Terwijl de kleppen van de landingsvaartuigen neervielen en de Duitsers met hun machinegeweren het vuur openden, ‘vielen de mannen als maïskolven van een lopende band’, zo getuigde een sergeant uit Wisconsin. Velen waren verlamd van angst.

Heldendom, maar ook flagrante schendingen van de Conventie van Genève (oorlogsmisdaden dus) aan beide kanten. In zo’n oorlog is alles mogelijk. Hierin speelt de haat van de Fransen jegens de bezetter mee, jegens de Duitsers die elders in Frankrijk hun wrede represailles op verzetsdaden, ook tegen vrouwen en kinderen, verhevigden. Er was in Normandië trouwens sprake van vrouwelijke scherpschutters. Maar in de slotfase van de slag speelde het Franse verzet (de maquis) een belangrijke rol onder meer door het veilig stellen van spoor- en telefoonverbindingen.

Bocage

Dit is wel een heel ander beeld dan dat in de film ‘De langste dag’ (naar het boek van Ryan) van de vrolijk pijpende Schotse doedelzakspeler in zijn kilt die de dappere infanteristen voorgaat in hun actie om ‘de mof’ eens effe mores te leren. En, zoals gezegd, nog maar het begin van een tergend langzame ‘opmars’ van nu eens door aanhoudende regens en dan weer door moordende hitte en stofwolken uit brandende korenvelden getreiterde troepen.

Al sprak de Britse veldmaarschalk Montgomery, terend op zijn roem in de woestijnoorlog als ‘Held van Alamein’, tegenover Londen van ‘eclatante successen’ en ‘volledig geslaagde operaties’, terwijl hij de ergernis van Amerikanen als Patton en Bradley wekte met zijn terughoudende opstelling. Als het aan sommige medestrijders, ook uit het eigen Britse kamp had gelegen, was deze ‘ijdele, onbetrouwbare man met zijn cricket-termen’ door oorlogspremier Churchill teruggeroepen.
Dit was wel een heel andere Monty dan de legende van hem heeft gemaakt, naar wie niet alleen straten zijn genoemd, maar zelfs een naar zijn onafscheidelijke dracht nagemaakte jas: Montycoat.

Een vliegende storm sloeg op 21 en 22 juni de door de genie aangelegde havens aan diggelen en legde de aanvoer van mensen, materieel en voedsel zo goed als stil. Als die storm op 6 juni had gewoed, zou de wereld er heel anders hebben uitgezien.

Een enorme hindernis vormde wekenlang de Bocage, een benaming voor de hoge wallen met geboomte die de weiden en akkers in Normandië begrenzen. In het spraakgebruik van de onwetenden – en dat zijn wij – gaat het om het liefelijke heggenlandschap van die streek. In werkelijkheid ging het in die conventionele grondoorlog om zo goed als onneembare hindernissen, waar tanks een bres in moesten maken, om de infanterie de kans te geven er doorheen te komen. Die ‘bossages’ waren natuurlijk ook verraderlijke nesten van de tegenstander. Een andere handicap waren de onvoldoende uitontwikkelde tanks en pantservoertuigen van de geallieerden, de Cromwell- en Churchilltanks van de Britten, die het moesten afleggen tegen het vergelijkbare materieel van de Duitsers.

De benzine gestookte Amerikaanse Sherman, waar wij bij de bevrijding letterlijk tegenop keken, werd door de bemanning Ronson (naar de bekende sigarettenaansteker) genoemd. De brandende wrakken op de smalle wegen hebben de opmars aanhoudend vertraagd.

Een betoverd bos

Denk niet dat het onmetelijke lijden van de Normandische bevolking de soldaten niet raakte. Er is menige getuigenis van het tegendeel, zoals deze: ‘Een gezin kwam door onze stelling lopen met een deur waarop het lichaam van een jongen lag. We wisten niet hoe hij omgekomen was. De pijn op de gezichten van het onschuldige gezin raakte ieder van ons en lieten ons meevoelen met de mensen in de streek en wat zij moesten doormaken.´

Omgekeerd ervoeren de strijders ook het respect en de dankbaarheid van de burgers: sommige boeren legde het lichaam van dode soldaten bij een veldkruis langs de kant van de weg en legden er bloemen bij.

Een Amerikaanse compagniescommandant beschrijft wat hij noemt een ‘betoverende ervaring’ met de Fransen: ‘De bossen riepen een onwezenlijke sfeer op.’ Samen met zijn mannen hoorde hij plotseling zacht, vriendelijk geklap. ‘Toen we dichterbij kwamen, zagen we de silhouetten van Franse mannen, vrouwen en kinderen die in een rij langs de weg liepen. Ze spraken niet, sommigen huilden zachtjes, maar de meesten waren zachtjes in de handen aan het klappen in een rij van tientallen meters lang aan weerszijden van de weg. Een klein meisje kwam naast me lopen. Ze was blond, knap en niet ouder dan ‘n jaar of vijf. Ze legde vol vertrouwen haar hand in de mijne en liep ‘n poosje met me mee. Vervolgens bleef ze staan en zwaaide tot we uit het zicht waren.’

Vijftig jaar later hoorde deze commandant nog het geluid van het zachte klappen in het bos, meldt schrijver Antony Beevor.

Je kunt hier een *epub-versie (zonder afbeeldingen) downloaden, om het artikel in een e-reader te lezen.

De Morgen: Waarom de geallieerden massaal burger doelwitten bombardeerden

PHOTO OF THE DAY: The D-Day invasion, captured on Radar (6 June 1944) pic.twitter.com/O9tZb47E65

— Prof.Frank McDonough (@FXMC1957) 7 juli 2015

“By the time you wake up in the morning 20,000 men may have been killed” Churchill to his wife Clementine, 5 June 1944. pic.twitter.com/zONRVFvPb0

— Professor Frank McDonough? (@FXMC1957) June 5, 2019

D-Day van Duitse kant bekeken:

Invasion in der Normandie: Ein Bauer tötete mehr als 1000 US-Soldaten und wurde zum “Ungeheuer von Omaha Beach” https://t.co/poJxPx1feM

— stern (@sternde) June 3, 2019